In het Fatima Huis in Weert vinden christelijk-orthodoxe Eritreeërs houvast

Volkskrant.nl | Peter Giesen | 1 september 2019

De voormalige katholieke Fatimakerk in Weert biedt sinds juli plaats aan de Eritrees-orthodoxe gemeenschap. Dit weekend vierden ze een heiligenfeest. Is de kerk een instrument van de Eritrese regering? ‘De kerk is van Jezus.’ 

In het holst van de nacht zit de kerk bomvol gelovigen – ranke gestalten in witte gewaden. Ze zingen en klappen in een heupwiegende cadans, met een uitbundigheid die de kerk nooit gezien heeft toen zij nog een rooms-katholiek godshuis was. In de katholieke kerk werd de hoogmis gecelebreerd door ‘drie heren’, maar nu staan er minstens twintig priesters op het altaar, zingend en zwaaiend met witte kruisvormige stokken.

In het Fatima Huis in Weert viert de Eritrese christelijk-orthodoxe gemeenschap Tewahedo het feest van Abune Tekle Haymanot, een Ethiopische monnik en heilige uit de 13de eeuw. De tijd wordt even stilgezet op een Afrikaans kerkelijk feest. Het begint zaterdagmiddag om vier uur en is pas zondagochtend tegen twaalf uur afgelopen. Al die tijd gaat het zingen en bidden door, ook ’s nachts, al verliezen sommigen de strijd tegen de slaap. Vrouwen liggen languit in de kerkbanken, mannen zijn voorover in slaap gevallen. Achter het altaar ligt een man te slapen in de armen van zijn broeders. Ze dragen allen witte gewaden, als in een oudtestamentisch tafereel.

Op deze plaats werd vroeger het Rijke Roomse Leven gevierd. Het Fatima Huis was vroeger de Fatimakerk, in 1954 gebouwd door de Weerter architect Pierre Weegels in een combinatie van traditionele baksteen en modernistisch beton. Zoals zo veel kerken liep ook de Fatimakerk leeg en in 2011 werd zij aan de eredienst onttrokken.

Sloop

Het gebouw stond op de nominatie gesloopt te worden, maar werd in 2014 voor een euro gekocht door Thijs Hendrix, president van het fok- en veredelingsbedrijf Hendrix Genetics. Hij stelt het beschikbaar voor sociale en culturele activiteiten. Sinds juli houdt de Eritrese gemeente Tewahedo hier haar missen, nadat zij wegens brandgevaar moest vertrekken uit een ruimte in Eindhoven.

‘Fantastisch dat deze kerk weer wordt gebruikt voor de eredienst’, zegt Hendrix (64). ‘Ik ben blij dat we iets kunnen doen voor onze medechristenen in de diaspora.’ Hij wijst op het mozaïek achter het altaar, gemaakt door de katholieke kunstenaar Hugo Brouwer. Een bootje dat in moeilijkheden verkeert. Een man hangt overboord, de dood komt al aangesneld. Maar de stuurman houdt koers. Christus zal hem redden. Hendrix: ‘Het is prachtig dat mensen die uit Eritrea zijn gekomen, over de Middellandse Zee, hier nu een plek hebben gevonden. Heel symbolisch, op een manier die de kunstenaar in de jaren vijftig niet had kunnen bevroeden.’

In de jaren vijftig was het onvoorstelbaar dat hier ooit een dienst zou worden gehouden door Eritreeërs. De Fatimakerk stond rotsvast in het hart van de wijk, als symbool van een modern katholicisme. Maar de behoefte aan samenkomsten verwaterde. Nu zijn er mensen gekomen uit een land vijfduizend kilometer verderop, die even hard naar God en samenzijn verlangen als de Weertenaren vroeger.

‘Als mensen het moeilijk hebben, gaan ze terug naar God’, zegt diaken Filemon Okday. En veel Eritreeërs hebben het moeilijk. Ook Okday vluchtte voor het dictatoriale regime van president Isaias Afewerki, die burgers voor onbepaalde tijd in militaire dienst kan houden, een verkapte vorm van slavernij. Zoals zovelen legde hij zijn eigen exodus af, van Eritrea naar Soedan en Libië, over de Middellandse Zee naar Europa.

Nederland is geen eenvoudig land voor Eritreeërs, constateerde het Sociaal en Cultureel Planbureau vorig jaar in een zorgelijk rapport. In 2016 had slechts 4 procent van de Eritrese statushouders betaald werk, twee jaar nadat zij een verblijfsvergunning hadden gekregen. Veel Eritreeërs zijn laagopgeleid, aldus het SCP. Bovendien zijn ze vaak vriendelijk en verlegen in een samenleving die assertiviteit vereist. ‘De taal is moeilijk en je moet overal diploma’s voor hebben’, zegt Obkay, die vijf jaar in Nederland is. ‘Ik wilde studeren, maar dat is me niet gelukt. Nu ben ik orderpicker.’

Regime Eritrea

In die moeilijke situatie is de Eritrees-orthodoxe kerk een grote steun. Maar de hechtheid van de geloofsgemeenschap kan ertoe leiden dat Eritreeërs zich nog meer in eigen kring terugtrekken, aldus het SCP. Bovendien is de Eritrees-orthodoxe kerk omstreden. Volgens een onderzoek van de Universiteit van Tilburg probeert het Eritrese regime via de dias­porakerken macht uit te oefenen. Er zou geld worden ingezameld voor het regime en gelovigen worden bespioneerd of geïntimideerd, onder meer door een ‘diasporabelasting’ van 2 procent aan Eritrea te betalen.

Diaken Okday ontkent dat zijn gemeente contact heeft met het regime. ‘Wij doen niet aan politiek. De kerk is van Jezus. Iedereen is welkom. Zelfs Afewerki als hij komt om te bidden’, zegt hij. ‘Die twee procent diasporabelasting betaal ik niet, maar er zijn mensen die haar wel betalen, bijvoorbeeld omdat ze een huis in Eritrea hebben.’

Op zondagochtend nadert de marathondienst haar einde. Na een kleine twintig uur heupwiegen de gelovigen zich nog altijd door de uitbundige gezangen. ‘Als ik dit zie, word ik wel een beetje jaloers’, zegt Thijs Hendrix. ‘Dan denk ik terug aan de tijd dat ik een klein menneke was, dat zich veilig voelde als onderdeel van een gemeenschap, verbonden in het geloof dat je van je ouders en grootouders hebt doorgekregen.’

Aan het einde van de bijeenkomst wordt in processie een symbolische ark naar buiten gebracht. Priesters stellen zich in slagorde op, in hun vergulde gewaden. Er wordt een laatste lied gezongen, begeleid door trommels. Buurtbewoners zien het schouwspel vriendelijk, maar ook een beetje verbaasd aan, het Rijke Eritrees-Orthodoxe Leven in Weert.